نوشته یوسف کنجو و عبدالباسط کناوی
شمع‌ها یکی از قدیمی‌ترین روش‌های روشنایی در تاریخ تمدن‌ها به شمار می‌روند و استفاده از آن تنها به نورپردازی یا به دست آوردن نور محدود نمی‌شد. با گذشت زمان، روابط مذهبی و اجتماعی بین شمع و مردم پدید آمد که در بسیاری از اعمال، مناسک و عادات منعکس شده است. با تسلط بر آتش در حدود ۵۰۰۰۰۰ سال پیش، مردم ساکن در آن زمان توانستند تاریکی شب و غارها را روشن کنند. این نور را میتوان با استفاده از تراشه های چوب یا مشعل نیز حمل کرد. مردم همچنین حدود ۴۰۰۰۰ سال است که لامپ های اولیه داشته اند. باستان شناسان اشیای سنگی توخالی با آثار سوختگی را حفر کردند. در این ظروف سنگی، مردم چربی های بدن حیوانات را در اطراف فتیله گیاهی میسوزاندند که نور طولانی تری نسبت به سوختن چوب ایجاد می کرد.
شاید اولین شواهد بصری از فانوس ها از مصریان باستان باشد: آنها مواد گیاهی را در چربی حیوانی فرو می کردند و از آن برای روشنایی استفاده می کردند. این در یک نقاشی دیواری در مقبره فراعنه نشان داده شده است که یک دسته قایق را نشان می دهد که شمع یا فانوس کوچکی را حمل می کند. این بخشی از مراسم تدفین فراعنه از سلطنت فرعون آمن هوتپ (۲۵۷۵-۲۱۳۰ قبل از میلاد) است. یونانیان اولیه از شمع ها برای گرامیداشت تولد الهه آرتمیس استفاده می کردند و رومی ها از حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح شروع به استفاده از شمع کردند. قبل از میلاد با تولید شمع. اگرچه آنها عمدتاً از لامپ‌های نفتی گلی و فلزی به عنوان منبع اصلی نور در ایتالیا و سایر بخش‌های امپراتوری روم استفاده می‌کردند، شمع‌ها به طور مداوم در آیین‌ها به عنوان پیشکش خدایان مانند زحل استفاده میشدند. با فروپاشی امپراتوری روم، تجارت در مناطق تحت سلطه روم نیز پایان یافت. این باعث کمبود روغن زیتون شد که قبلاً سوخت غالب لامپ ها در سراسر اروپا بود. بنابراین، شمع ها در حال حاضر به طور گسترده مورد استفاده قرار می گرفتند. با اینحال، به دلیل در دسترس بودن روغن زیتون، استفاده از شمع در شمال آفریقا و خاورمیانه ناشناخته بود
شمع ها در اروپای مرکزی در ابتدا از چربی حیوانی به دست آمده از گاو و گوسفند ساخته میشدند. با توجه به بوی نامطبوع ناشی از احتراق، ممنوعیت های رسمی برای تولید آن در بسیاری از شهرهای اروپایی معرفی شد. موم زنبور عسل به دلیل کیفیت بالا در ساخت شمع و بوی مطبوع معروف بود، اما استفاده از آن به دلیل هزینه بالا محدود بود. بنابراین شمع‌های مومی فقط توسط ثروتمندان، در کلیساها و در مناسبت‌های سلطنتی استفاده می‌شد
در جهان اسلام، در قرن هفتم، بنی‌امیه شروع به نورپردازی اتاق‌های ملاقات خلفا و طبقات اجتماعی ثروتمند و همچنین مساجد بزرگ با شمع کردند، اگرچه هزینه آن دو برابر روشنایی با چراغ‌های گلی یا فلزی بود. از شمع نیز در مناسبت های خاصی استفاده می شد، مثلاً در موکبهای خلفا مانند زمان خلفای اموی یزید بن عبدالملک و ولید بن عبدالملک در دمشق. در عروسی های خلفا نیز از شمع برای ابراز آرزوی نیک ازدواج استفاده می کردند. شمع های معطر زیادی در اینجا ظاهر شد که در آنها عنبر و کافور مخلوط شد و بعدها به شمع عنبر معروف شد. شور و شوق استفاده از شمع زمانی به اوج خود رسید که خلیفه فاطمی که بر شمال آفریقا حکومت می کرد، دستور داد تا شب ها خیابان ها، کوچه ها و مسیرها را با شمع روشن کنند. در قاهره محله ای جداگانه به نام «الشمعین» وجود داشت که محل فروش و تجارت شمع بود. در خود اسلام هیچ مناسک مذهبی یا معانی خاصی برای شمع وجود ندارد. بنابراین، برخی از مسلمانان ممکن است از شمع ها بیشتر برای مقاصد زیبایی شناختی یا عملی مانند عطر، تزئین یا مناسبت های عاشقانه استفاده کنند. سال ۱۸۷۹ یک فاجعه برای صنعت شمع بود زیرا سال اختراع لامپ بود. این امر به تنها نورپردازی فضاهای داخلی با شمع پایان داد؛ این فضاها در اشکال، اندازه ها، رنگ ها و رایحه های مختلف به دکوراسیون تبدیل شدند. در جنگ های سوریه و اوکراین، مردم بار دیگر به استفاده از شمع به عنوان منبع نور ارزان قیمت به دلیل شبکه های برق ویران شده روی آورده اند. شاید مردم نه تنها به دلیل کمبود برق در زمان جنگ بلکه برای صرفه جویی در مصرف انرژی و در نتیجه حفاظت از محیط زیست باید دوباره از شمع استفاده کنند؟
tun23112904
Kerzen gibt es auf der ganzen Welt schon seit Jahrhunderten. Foto: tünews INTERNATIONAL / Linda Kreuzer.
002233
002237
